La fameuse bicyclette TCHOUKOUDOU ! – Kio estas Ĉukudu ?

Une pré­sen­ta­tion de l’é­ton­nante drai­sienne Tchougoudou de Goma au Nord-​Kivu avec sa ver­sion ori­gi­nale en espe­ranto. Article déjà publié en février 2024 par Lucie en Français

Pierre Grollemund, béné­vole d’Ocivélo et espé­ran­to­phone : Je suis en contact fré­quent avec des espé­ran­tistes de RDC/​Nord Kivu, notam­ment de la ville de Goma. Là, la fille de ma plus vieille amie, Natasha HAKIZUMWAMI a eu la gen­tillesse de m’en­voyer plu­sieurs expli­ca­tions sur les fameux vélos TCHOUKOUDOU ! J’ai repris ses lignes, je les ai un peu ran­gées et j’ai ajouté au début une expli­ca­tion sur la situa­tion mili­taire actuelle dans cette partie orien­tale de la RDC, à côté du Rwanda. Ne sera-​ce pas un bon article pour les lec­teurs de Ocivélo ?
Pierre Grollemund, Saint-​Etienne : mi estas en ofta rilato kun gees­pe­ran­tis­toj de RDC /​Norda Kivuo, pre­cipe de la urbo Goma. Tie, la filino de mia plej mal­nova amiko, Nataŝa HAKIZUMWAMI bon­vo­lis sendi al mi plu­rajn kla­ri­gojn pri la famaj bicik­loj Ĉukudu !
Mi repre­nis ŝiajn liniojn, iomete ordi­gis kaj aldo­nis en la komenco kla­ri­gon pri la nuna milita situa­cio en tiu orienta parto de RDC, apud Ruando. Ĉu ne estos bona arti­kolo por la legan­toj de Ocivelo ?

Contexte  : Situez-​vous la ville de Goma ?
Elle se trouve à l’Est de la RDC = République Démocratique du Congo, à côté du Rwanda.

Malheureusement, cette région est frap­pée depuis de nom­breuses années par une sorte de guerre civile : Actuellement, c’est la Milice M23, sans doute com­man­dée en sous-​main par le dic­ta­teur du Rwanda, le pré­sident Paul Kagame, qui pille, viole et ravage le sec­teur. Trop de richesses minières, en par­ti­cu­lier le Coltan, indis­pen­sable aux télé­phones por­tables ! Cela attire toutes les convoi­tises. Depuis le géno­cide 1994 au Rwanda, cette région n’a jamais connu la Paix.Malgré tout, les habi­tants montrent une force de vie admi­rable et s’efforcent de sur­vivre en déve­lop­pant de nom­breux moyens.
L’un de ceux-​ci est le Tchoukoudou !


Pour en savoir plus, il fau­drait visi­ter la ville de Goma, au pied de son volcan, le fameux Nyragongo et son cra­tère de lave liquide, explo­rée autre­fois par le célèbre Haroun Tazieff. Il est tou­jours dan­ge­reu­se­ment actif !

Bedaŭrinde, tiu regiono neniam konis pacon de 1994, post la geno­cido en Ruando. Nuntempe, plagas milico M23 (tut­certe desube koman­dita de Kagame, la dik­ta­toro de Ruando) Tiuj teru­raj mili­ca­noj pri­ra­bas, seks­per­for­tas kaj provas sta­rigi rega­don far Ruando. Alvenis multaj rifuĝan­toj en rifuĝ-​kampojn kaj aperis mal­sa­noj kiel ĥolero ! Kial tiom da mize­roj, pri kiuj niaj inform-​rimedoj tre mal­multe paro­las ? Ĉar, la sub­grundo estas riĉa je mine­ra­loj, pre­cipe je koltano, uti­lega (eĉ ne mal­ha­ve­bla !) por la elek­tro­ni­kaj indus­trioj (niaj poŝ-​telefonoj !) Tiaj riĉaĵoj allo­gas mul­tajn profitemulojn.Tamen, la popolo stre­ba­das plu vivi (aŭ super­vivi !) Ili mon­tras kuraĝon, sen­li­man ener­gion kaj ĉiam trovas eltur­niĝojn pri siaj pro­ble­moj. Unu el tiuj rime­doj estas la Ĉukudu !

Kio estas Ĉukudu ?
Por scii iom pli, estus necese vojaĝi ĝis la urbo Goma : Ĝi kuŝas sur vasta ebe­naĵo, ĉe la piedo de la vul­kano Nyiragongo, kun ties kons­tanta kra­tero de likva lafo. Tiun lafo-​ujon vizi­tis iam la fama franca vul­ka­no­logo Haroun Tazief. La vul­kano restas plu danĝera !

Goma de nuit (source : l’auteure) – Goma dum nokto (fonto : la aŭtorino)

Le Tchoukoudou est une bicy­clette en bois, construite tra­di­tion­nel­le­ment dans cette région par des arti­sans ingé­nieux. Le Tchoukoudou n’est pas qu’une bicy­clette, il est un sym­bole de la ville avec ses usages pra­tiques et ses défauts.
En plein centre de la ville, une grande statue de Tchoukoudou trône, sym­bo­li­sant la pro­vince du Nord-​Kivu Cette place porte le nom de Rond-​Point Tchoukoudou, véri­table fierté des habitants.

Statue du Tchoukoudou, dorée, don d’un riche habitant (source France-Info)
Statuo de Ĉukudu, or-kovrita, donaco de riĉa loĝanto (fonto France-Info)
Statue du Tchoukoudou, dorée, don d’un riche habi­tant (source France-​Info) – Statuo de Ĉukudu, or-​kovrita, donaco de riĉa loĝanto (fonto France-Info)

Dume, la loĝan­toj klo­po­das vivi : nece­sas aĉeti nutraĵojn, kiuj estas ple­jofte pro­duk­ta­taj en la ĉir­kauaj kampoj. Jen la rolo de ĉukudu !
La ĉukudu estas biciklo el ligno, sen peda­loj. Ĝi estas delonge kons­truata de metiis­toj plej krei­vaj. La Ĉukudu NE estas biciklo ! Ĝi estas la sim­bolo de la urbo pro siaj pra­ti­kaj uzoj kaj siaj malkvalitoj !

Por iu, kiu bon­san­cas viziti la ĉefur­bon de Nord- Kivuo pro­vinco, la urbon Goma, vide­blas en ĝia centra urbo, granda statuo de tra­di­cia ligna biciklo, kiu nomiĝas loke « ĈUKUDU » ĝi staras meze de la plej granda rond­placo , tiu statuo sim­bo­las la tutan pro­vin­con de Nord – Kivuo . Tiu fama rond­placo portas la nomon Rond- point Tchukudu . Se ni estus en Francujo, tiu statuo egal­va­lo­rus la « Tour Eiffel. »

Et pour­quoi donc cette bicy­clette symbolise-​t-​elle le Nord-​Kivu ? Au lieu d’utiliser un car­bu­rant, elle fonc­tionne grâce à la force humaine : c’est l’homme qui dépense son éner­gie pour la faire avan­cer, trans­por­ter de lourdes mar­chan­dises. En fait, la ville de Goma s’est construite à la sueur de l’homme. C’est cette bicy­clette tra­di­tion­nelle qui a permis le déve­lop­pe­ment de la ville – et encore main­te­nant. C’est pour cela qu’on les voit dans toute la Province et jusque sur les routes prin­ci­pales. Et ce malgré le manque de sécu­rité : pas de cli­gno­tants, ni de freins ! Et pas non plus d’assurance. Comme elle a été la cause de beau­coup d’accidents, les auto­ri­tés ont décidé de l’interdire au centre-ville.


Le tchou­kou­dou, le plus sou­vent on le pousse !Vian ĉukudu-​on : vi pli ofte puŝas ĝin ol ĝi vin portos !

Kial tiu biciklo sim­bo­las la tutan pro­vin­con de Nord- Kivuo ? Anstataŭ uzi ian kar­bu­raĵon, ĝi funk­cias dank’al homa forto : estas la homo, kiu els­pe­zas sian ener­gion por funk­ciigi ĝin .
Vian ĉukudu-​on : vi pli ofte puŝas ĝin ol ĝi vin portos !
Ekzemple, por trans­porti pezajn varojn. Dank’al la homa ŝvito, la urbo Goma nas­kiĝis kaj pli­gran­diĝas, ĉar tiu tra­di­cia biciklo multe kon­tri­buis kaj ĝis nun plu kon­tri­buas al la dis­vol­viĝo de nia tuta pro­vinco . Pro tio, tiuj lignaj bicik­loj vide­blas en la tuta pro­vinco, eĉ sur la ĉefaj vojoj de niaj urboj mal­graŭ, ke ĝi ne garan­tias seku­re­cojn por la trans­por­tis­toj : Ĝi havas nek blin­kojn, nek brem­sojn ! Feliĉe la aŭto­ri­ta­toj jam deci­dis, ke tiuj bicik­loj ne devas cir­kuli ĝis la centra urbo, ĉar okazis mult­nom­braj akci­den­toj. Kaj plie, ĝiaj uzan­toj ne sub­skri­bis asekuro-kontrakton !

En fait, les tchou­kou­dous se trouvent dans toute la pro­vince du Nord-​Kivu et quelques vil­lages du Sud-​Kivu., mais sur­tout dans les ter­ri­toires agri­coles du Rutshuru, Nyiragongo et Masisi. On ne les ren­contre ni au Rwanda, ni au Burundi, ni en Ouganda. Ils sont « made in Nord-​Kivu » !
A l’inverse des bicy­clettes qui servent à gagner du temps et pour les loi­sirs, les bicy­clettes en bois sont uti­li­sées pour trans­por­ter de lourdes charges. Il faut par­fois plu­sieurs per­sonnes pour pous­ser une seule bicy­clette en bois. Ce sont sou­vent les vil­la­geois qui s’en servent pour appro­vi­sion­ner les grandes villes, légumes, hari­cots, etc.

Tchoukoudous bien chargés ! (source de l’auteure)

Tchoukoudous bien char­gés !
(source de l’auteure) – Ŝarĝita Ĉukudu ! (fonto de la aŭtoro)

Tiaj bicik­loj tro­viĝas en la tuta pro­vinco de Nord-​Kivuo kaj en kelkaj vilaĝoj de sud-​kivuo pro­vinco, Sed pre­cipe en ĝiaj agri­kul­tu­raj teri­to­rioj de RUTSHURU, NYIRAGONGO kaj MASISI.
[Noto :Ĝuste la regiono, kie plagas la mili­ca­noj de M23 !]

Male al la moder­naj bicik­loj kiuj estas uzataj pre­cipe por ŝpari tem­pojn (aŭ liber­tempi), la lignaj bicik­loj estas uzataj por trans­porti pezajn varojn. Pro tio nece­sas sam­mo­mente multaj per­so­noj por puŝi unu lignan bicik­lon kiu trans­por­tas pezajn varojn : 150 tigojn da suker-​kano, 300 kilo­gra­mojn da ter­po­moj, tri­deko da eŭkalipto-​branĉoj aŭ ok dikaj sakoj da kigno-karbo !

Un autre usage est de les louer pour dif­fé­rents travaux.

Comment sont-​elles fabri­quées ? Presque tous les vil­la­geois sont capables de les fabri­quer : il faut un arbre au bois résis­tant, qui dure au moins trois ans (NDLR dans ce climat équa­to­rial) Mais seuls quelques arti­sans fabriquent les meilleures bicy­clettes dont les prix varient de 50$ à 100$ ! On y ajoute divers élé­ments, on doit évi­dem­ment lubri­fier les axes de roues, ren­for­cer cer­taines par­ties : tout un art !. Le fait d’être en bois consti­tue leur fai­blesse, il y a eu sou­vent des rup­tures subites, cau­sant de graves accidents.

Utilité sociale : un jeune vil­la­geois qui pos­sède un tel engin sait qu’il peut se marier, car il a le moyen d’entretenir une famille. Ce genre de bicy­clette rem­plit de nom­breuses fonc­tions : faire le taxi, des trans­ports pour des clients, trans­por­ter toutes sortes de mar­chan­dises ainsi que des gens de sa famille, pour aller aux champs.

Revenant des champs, dans le sec­teur de Routchourou, un ami de l’auteure a mis son fils sur sa bicy­clette. Sa région est enva­hie par les mili­ciens du M23, mais il faut vivre malgré tout !

Le tchoukoudou : une affaire de famille ! (source de l’auteure) - Amiko de l’aŭtoro, Joel revenas kun filo de la kampo.

Le tchou­kou­dou : une affaire de famille !
(source de l’auteure) – Amiko de l’aŭtoro, Joel reve­nas kun filo de la kampo. (fonto de la aŭtoro)

I

Traduit de l’espéranto. Plus quelques extraits de presse (en italique)

L’auteure du repor­tage Natacha HAKIZUMWAM

« Cent cin­quante tiges de canne à sucre, 300 kilos de pommes de terre, une tren­taine de bali­veaux d’eu­ca­lyp­tus ou huit gros sacs de char­bon à livrer ? Sans doute habitez-​vous Goma, dans l’Est de la République démo­cra­tique du Congo, et heu­reu­se­ment pour vous, il y a le tchou­kou­dou.

Long de deux mètres, le tshu­kudu (pro­non­cer : tchou­kou­dou) est doté d’un haut et large guidon. Compte tenu des charges qu’il trans­porte, habi­le­ment équi­li­brées sur la trot­ti­nette, le tchou­kou­deur (conduc­teur de tchou­kou­dou) pousse son engin plus sou­vent qu’il ne patine.

Reportage France-​Info à découvrir 

Tiaj lignaj bicik­loj tro­viĝas en neniu apuda lando. (Ruando, Ugandio ‚Burundio ‚Tanzanio) : ili estas « made in » Nord – Kivuo » !
Kion diri pri la fabriko ?
Necesas havi bonk­va­li­tan arbon el la arbaro, kiu havos longan vivon, alme­naŭ du aŭ tri jaroj. Gravas la longa sti­rilo kaj la trans­porta trabo. Ĝi daŭros, kon­diĉe, ke la trans­por­tis­toj ĉiu­foje lubri­kos ambaŭ radojn, por ke ĝi bone antaŭe­niru..
Ĉiuj vilaĝa­noj scias fabriki ĝin Sed, estas nur kelkaj metiis­toj, kiuj pli bone ol aliaj fabri­kas kaj iliaj lignaj bicik­loj mul­tege kostas. La prezoj varias de 50$ ĝis 100$.

Vi miros scii, ke tiuj bicik­loj kiuj trans­por­tas tiajn mult­pe­zajn varojn estas 90% lignaj kaj tio estas ilia mal­for­ti­keco. Fakte, ili ofte rom­piĝis kaj oka­zi­gis teru­rajn akci­den­tojn. Sed, kun la nuna moder­niĝo de la regiono, ekal­ve­nas en niajn vilaĝojn moder­naj tri radaj motor­cik­loj el metalo, kiuj iom post iom ans­ta­taŭas tiujn tra­di­ciajn trans­por­ti­lojn .
 Juna Vilaĝano kiu jam havas sian bonan lignan bicik­lon ne dubas edziĝi, ĉar li certas, ke li jam trovis ilon kiu ebli­gos al li bone zorgi pri sia nova familio.

Tiu biciklo ple­nu­mas mul­tajn tas­kojn en la fami­lio : Dank’al ĝi oni povas fari tak­sion, iri al kampoj, trans­porti ĉius­pe­cojn de varoj.

Patroj uzas ĝin por trans­porti ge-​familianojn por iri aŭ reiri de kampoj. Vere, tiu ligna biciklo mult­sim­bo­las en vilaĝoj de nia nord ‑kivuo provinco.

Amiko de l’aŭtoro, Joel reve­nas kun filo de la kampo.
Tiu-​ĉi homo estas elstara espe­ran­tisto kaj ofte rapor­tas pri la teru­raĵoj, kiuj okazas en sia distrikto.

Raporto far Nataŝa HAKIZUMWAMI. (RDC /​Goma)

Enpaĝigis Pierre Grollemund


La fabri­ca­tion d’un Tchoukoudou implique aussi un cer­tain sens de l’esthétique !
Fabriki ĉukudu-​on impli­cas tek­ni­kon kaj estetiko-senton !

Retrouvez l’ar­ticle déjà publié en février 2024