| Pierre Grollemund, bénévole d’Ocivélo et espérantophone : Je suis en contact fréquent avec des espérantistes de RDC/Nord Kivu, notamment de la ville de Goma. Là, la fille de ma plus vieille amie, Natasha HAKIZUMWAMI a eu la gentillesse de m’envoyer plusieurs explications sur les fameux vélos TCHOUKOUDOU ! J’ai repris ses lignes, je les ai un peu rangées et j’ai ajouté au début une explication sur la situation militaire actuelle dans cette partie orientale de la RDC, à côté du Rwanda. Ne sera-ce pas un bon article pour les lecteurs de Ocivélo ? | Pierre Grollemund, Saint-Etienne : mi estas en ofta rilato kun geesperantistoj de RDC /Norda Kivuo, precipe de la urbo Goma. Tie, la filino de mia plej malnova amiko, Nataŝa HAKIZUMWAMI bonvolis sendi al mi plurajn klarigojn pri la famaj bicikloj Ĉukudu ! Mi reprenis ŝiajn liniojn, iomete ordigis kaj aldonis en la komenco klarigon pri la nuna milita situacio en tiu orienta parto de RDC, apud Ruando. Ĉu ne estos bona artikolo por la legantoj de Ocivelo ? |
Contexte : Situez-vous la ville de Goma ? Elle se trouve à l’Est de la RDC = République Démocratique du Congo, à côté du Rwanda. |
Malheureusement, cette région est frappée depuis de nombreuses années par une sorte de guerre civile : Actuellement, c’est la Milice M23, sans doute commandée en sous-main par le dictateur du Rwanda, le président Paul Kagame, qui pille, viole et ravage le secteur. Trop de richesses minières, en particulier le Coltan, indispensable aux téléphones portables ! Cela attire toutes les convoitises. Depuis le génocide 1994 au Rwanda, cette région n’a jamais connu la Paix.Malgré tout, les habitants montrent une force de vie admirable et s’efforcent de survivre en développant de nombreux moyens.
L’un de ceux-ci est le Tchoukoudou !
Pour en savoir plus, il faudrait visiter la ville de Goma, au pied de son volcan, le fameux Nyragongo et son cratère de lave liquide, explorée autrefois par le célèbre Haroun Tazieff. Il est toujours dangereusement actif !
Bedaŭrinde, tiu regiono neniam konis pacon de 1994, post la genocido en Ruando. Nuntempe, plagas milico M23 (tutcerte desube komandita de Kagame, la diktatoro de Ruando) Tiuj teruraj milicanoj prirabas, seksperfortas kaj provas starigi regadon far Ruando. Alvenis multaj rifuĝantoj en rifuĝ-kampojn kaj aperis malsanoj kiel ĥolero ! Kial tiom da mizeroj, pri kiuj niaj inform-rimedoj tre malmulte parolas ? Ĉar, la subgrundo estas riĉa je mineraloj, precipe je koltano, utilega (eĉ ne malhavebla !) por la elektronikaj industrioj (niaj poŝ-telefonoj !) Tiaj riĉaĵoj allogas multajn profitemulojn.Tamen, la popolo strebadas plu vivi (aŭ supervivi !) Ili montras kuraĝon, senliman energion kaj ĉiam trovas elturniĝojn pri siaj problemoj. Unu el tiuj rimedoj estas la Ĉukudu !
Kio estas Ĉukudu ?
Por scii iom pli, estus necese vojaĝi ĝis la urbo Goma : Ĝi kuŝas sur vasta ebenaĵo, ĉe la piedo de la vulkano Nyiragongo, kun ties konstanta kratero de likva lafo. Tiun lafo-ujon vizitis iam la fama franca vulkanologo Haroun Tazief. La vulkano restas plu danĝera !
Le Tchoukoudou est une bicyclette en bois, construite traditionnellement dans cette région par des artisans ingénieux. Le Tchoukoudou n’est pas qu’une bicyclette, il est un symbole de la ville avec ses usages pratiques et ses défauts.
En plein centre de la ville, une grande statue de Tchoukoudou trône, symbolisant la province du Nord-Kivu Cette place porte le nom de Rond-Point Tchoukoudou, véritable fierté des habitants.
Dume, la loĝantoj klopodas vivi : necesas aĉeti nutraĵojn, kiuj estas plejofte produktataj en la ĉirkauaj kampoj. Jen la rolo de ĉukudu !
La ĉukudu estas biciklo el ligno, sen pedaloj. Ĝi estas delonge konstruata de metiistoj plej kreivaj. La Ĉukudu NE estas biciklo ! Ĝi estas la simbolo de la urbo pro siaj pratikaj uzoj kaj siaj malkvalitoj !
Por iu, kiu bonsancas viziti la ĉefurbon de Nord- Kivuo provinco, la urbon Goma, videblas en ĝia centra urbo, granda statuo de tradicia ligna biciklo, kiu nomiĝas loke « ĈUKUDU » ĝi staras meze de la plej granda rondplaco , tiu statuo simbolas la tutan provincon de Nord – Kivuo . Tiu fama rondplaco portas la nomon Rond- point Tchukudu . Se ni estus en Francujo, tiu statuo egalvalorus la « Tour Eiffel. »
Et pourquoi donc cette bicyclette symbolise-t-elle le Nord-Kivu ? Au lieu d’utiliser un carburant, elle fonctionne grâce à la force humaine : c’est l’homme qui dépense son énergie pour la faire avancer, transporter de lourdes marchandises. En fait, la ville de Goma s’est construite à la sueur de l’homme. C’est cette bicyclette traditionnelle qui a permis le développement de la ville – et encore maintenant. C’est pour cela qu’on les voit dans toute la Province et jusque sur les routes principales. Et ce malgré le manque de sécurité : pas de clignotants, ni de freins ! Et pas non plus d’assurance. Comme elle a été la cause de beaucoup d’accidents, les autorités ont décidé de l’interdire au centre-ville.
Le tchoukoudou, le plus souvent on le pousse ! – Vian ĉukudu-on : vi pli ofte puŝas ĝin ol ĝi vin portos !
Kial tiu biciklo simbolas la tutan provincon de Nord- Kivuo ? Anstataŭ uzi ian karburaĵon, ĝi funkcias dank’al homa forto : estas la homo, kiu elspezas sian energion por funkciigi ĝin .
Vian ĉukudu-on : vi pli ofte puŝas ĝin ol ĝi vin portos !
Ekzemple, por transporti pezajn varojn. Dank’al la homa ŝvito, la urbo Goma naskiĝis kaj pligrandiĝas, ĉar tiu tradicia biciklo multe kontribuis kaj ĝis nun plu kontribuas al la disvolviĝo de nia tuta provinco . Pro tio, tiuj lignaj bicikloj videblas en la tuta provinco, eĉ sur la ĉefaj vojoj de niaj urboj malgraŭ, ke ĝi ne garantias sekurecojn por la transportistoj : Ĝi havas nek blinkojn, nek bremsojn ! Feliĉe la aŭtoritatoj jam decidis, ke tiuj bicikloj ne devas cirkuli ĝis la centra urbo, ĉar okazis multnombraj akcidentoj. Kaj plie, ĝiaj uzantoj ne subskribis asekuro-kontrakton !
En fait, les tchoukoudous se trouvent dans toute la province du Nord-Kivu et quelques villages du Sud-Kivu., mais surtout dans les territoires agricoles du Rutshuru, Nyiragongo et Masisi. On ne les rencontre ni au Rwanda, ni au Burundi, ni en Ouganda. Ils sont « made in Nord-Kivu » !
A l’inverse des bicyclettes qui servent à gagner du temps et pour les loisirs, les bicyclettes en bois sont utilisées pour transporter de lourdes charges. Il faut parfois plusieurs personnes pour pousser une seule bicyclette en bois. Ce sont souvent les villageois qui s’en servent pour approvisionner les grandes villes, légumes, haricots, etc.
Tchoukoudous bien chargés !
(source de l’auteure) – Ŝarĝita Ĉukudu ! (fonto de la aŭtoro)
Tiaj bicikloj troviĝas en la tuta provinco de Nord-Kivuo kaj en kelkaj vilaĝoj de sud-kivuo provinco, Sed precipe en ĝiaj agrikulturaj teritorioj de RUTSHURU, NYIRAGONGO kaj MASISI.
[Noto :Ĝuste la regiono, kie plagas la milicanoj de M23 !]
Male al la modernaj bicikloj kiuj estas uzataj precipe por ŝpari tempojn (aŭ libertempi), la lignaj bicikloj estas uzataj por transporti pezajn varojn. Pro tio necesas sammomente multaj personoj por puŝi unu lignan biciklon kiu transportas pezajn varojn : 150 tigojn da suker-kano, 300 kilogramojn da terpomoj, trideko da eŭkalipto-branĉoj aŭ ok dikaj sakoj da kigno-karbo !
Un autre usage est de les louer pour différents travaux.
Comment sont-elles fabriquées ? Presque tous les villageois sont capables de les fabriquer : il faut un arbre au bois résistant, qui dure au moins trois ans (NDLR dans ce climat équatorial) Mais seuls quelques artisans fabriquent les meilleures bicyclettes dont les prix varient de 50$ à 100$ ! On y ajoute divers éléments, on doit évidemment lubrifier les axes de roues, renforcer certaines parties : tout un art !. Le fait d’être en bois constitue leur faiblesse, il y a eu souvent des ruptures subites, causant de graves accidents.
Utilité sociale : un jeune villageois qui possède un tel engin sait qu’il peut se marier, car il a le moyen d’entretenir une famille. Ce genre de bicyclette remplit de nombreuses fonctions : faire le taxi, des transports pour des clients, transporter toutes sortes de marchandises ainsi que des gens de sa famille, pour aller aux champs.
Revenant des champs, dans le secteur de Routchourou, un ami de l’auteure a mis son fils sur sa bicyclette. Sa région est envahie par les miliciens du M23, mais il faut vivre malgré tout !
Le tchoukoudou : une affaire de famille !
(source de l’auteure) – Amiko de l’aŭtoro, Joel revenas kun filo de la kampo. (fonto de la aŭtoro)
I
Traduit de l’espéranto. Plus quelques extraits de presse (en italique)
« Cent cinquante tiges de canne à sucre, 300 kilos de pommes de terre, une trentaine de baliveaux d’eucalyptus ou huit gros sacs de charbon à livrer ? Sans doute habitez-vous Goma, dans l’Est de la République démocratique du Congo, et heureusement pour vous, il y a le tchoukoudou.
Long de deux mètres, le tshukudu (prononcer : tchoukoudou) est doté d’un haut et large guidon. Compte tenu des charges qu’il transporte, habilement équilibrées sur la trottinette, le tchoukoudeur (conducteur de tchoukoudou) pousse son engin plus souvent qu’il ne patine.
Tiaj lignaj bicikloj troviĝas en neniu apuda lando. (Ruando, Ugandio ‚Burundio ‚Tanzanio) : ili estas « made in » Nord – Kivuo » !
Kion diri pri la fabriko ?
Necesas havi bonkvalitan arbon el la arbaro, kiu havos longan vivon, almenaŭ du aŭ tri jaroj. Gravas la longa stirilo kaj la transporta trabo. Ĝi daŭros, kondiĉe, ke la transportistoj ĉiufoje lubrikos ambaŭ radojn, por ke ĝi bone antaŭeniru..
Ĉiuj vilaĝanoj scias fabriki ĝin Sed, estas nur kelkaj metiistoj, kiuj pli bone ol aliaj fabrikas kaj iliaj lignaj bicikloj multege kostas. La prezoj varias de 50$ ĝis 100$.
Vi miros scii, ke tiuj bicikloj kiuj transportas tiajn multpezajn varojn estas 90% lignaj kaj tio estas ilia malfortikeco. Fakte, ili ofte rompiĝis kaj okazigis terurajn akcidentojn. Sed, kun la nuna moderniĝo de la regiono, ekalvenas en niajn vilaĝojn modernaj tri radaj motorcikloj el metalo, kiuj iom post iom anstataŭas tiujn tradiciajn transportilojn .
Juna Vilaĝano kiu jam havas sian bonan lignan biciklon ne dubas edziĝi, ĉar li certas, ke li jam trovis ilon kiu ebligos al li bone zorgi pri sia nova familio.
Tiu biciklo plenumas multajn taskojn en la familio : Dank’al ĝi oni povas fari taksion, iri al kampoj, transporti ĉiuspecojn de varoj.
Patroj uzas ĝin por transporti ge-familianojn por iri aŭ reiri de kampoj. Vere, tiu ligna biciklo multsimbolas en vilaĝoj de nia nord ‑kivuo provinco.
Amiko de l’aŭtoro, Joel revenas kun filo de la kampo.
Tiu-ĉi homo estas elstara esperantisto kaj ofte raportas pri la teruraĵoj, kiuj okazas en sia distrikto.
Raporto far Nataŝa HAKIZUMWAMI. (RDC /Goma)
Enpaĝigis Pierre Grollemund
La fabrication d’un Tchoukoudou implique aussi un certain sens de l’esthétique ! –
Fabriki ĉukudu-on implicas teknikon kaj estetiko-senton !